ایران دو نقطه از سه نقطه مداری در فضا را از دست داد

شاطرزاده با بیان اینکه وزیر ارتباطات و مشاوران ویژه فضایی او در هرم تصمیم‌گیری دولت یازدهم اعتقادی به برنامه فضایی ندارند، گفت: برنامه فضایی نخستین قربانی برجام است.

 

  سال‌‌های نه چندان دور صنعت  فضایی ایران در مرکز توجهات اخبار داخلی و خارجی بود؛ مدتی است که  هیاهوی این صنعت فروکش کرده و اخبار فعالیت های آن با سر و صدای کمتری هر از گاهی منتشر می‌شود. یکی از خبرهایی که این روزها شنیده می‌شود تمایل نخبگان فعال در صنعت فضایی ایران برای مهاجرت به دیگر کشورها است. به گونه‌ای که حتی برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز برای جذب نخبگان فضایی ایران دندان تیز کرده و تلاش می‌کنند.

تغییرات ساختاری سازمان فضایی در کشور چگونه بوده است؟

شاطرزاده: با روی کار آمدن دولت آقای دکتر روحانی، آقای مهندس ترکان از سوی ریاست‌ جمهوری ماموریت یافت که در مدت 2 ماه سازمان فضایی را تعیین تکلیف کرده و ساختار و جایگاه جدید سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی را پیشنهاد دهد.

جمع‌بندی بررسی‌های آقای ترکان این شد که یکپارچکی و تمرکز فعالیت‌های فضایی کشور باید حفظ شود. این موضوع مخالفانی در دولت داشت که خواستار تجزیه سازمان فضایی بودند. وزیر ارتباطات طبق وعده‌ای که قبل از وزارت داده بود خود را متعهد می دید که حتما سازمان فضایی و مرکز تحقیقات فضایی را به وزارت ارتباطات بازگرداند و بر این امر اصرار داشت ولی این خواسته به مفهوم انتقال حدود 250 تا 300 نفر از پرسنل موجود در سازمان و پژوهشگاه فضایی بود و لازم بود مابقی 1000 نفر پرسنل این مجموعه تعیین تکلیف شوند.

وزارت علوم نیز پژوهشگاه هوا و فضای سابق خود را طلب می‌کرد. در این میان تعداد کثیری از پرسنل پژوهشگاه فضایی که شامل پژوهشکده های حمل و نقل فضایی و پژوهشکده مواد و پژوهشکده مکانیک و پژوهشکده رانشگرهای فضایی بودند بلا تکلیف بودند تا نهایتا با دستور مقام معظم رهبری مبنی بر حفظ یکپارچگی مجموعه و علیرغم تمایل وزیر ارتباطات، تصمیم به انتقال کل پژوهشگاه فضایی به وزارت ارتباطات گرفته می‌شود.

در این مدت که بیش از 18 ماه به طول انجامید بلاتکلیفی و سردر گمی در کل مجموعه فضایی کشور مشهود بود. درنهایت با مصوبه جدید شورای عالی اداری در دیماه 1393، مجموعه سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی به وزارت ارتباطات و پژوهشکده فضانوردی از پژوهشگاه فضایی منتزع شده و به عنوان پژوهشگاه هوا و فضا به وزارت علوم منتقل شد. مرکزی هم به نام مرکز ملی امور فضا و با حکم ریاست جمهوری در معاونت علمی ریاست جمهوری تشکیل شده و شورای عالی فضایی و سیاستگذاری امور فضا به آن مرکز واگذار شد.

هم‌اکنون پژوهشگاه هوا و فضا در وزارت علوم برنامه چندان متمرکز و مشخصی برای فعالیت نداشته و عدم اختصاص بودجه مناسب و عدم واگذاری پروژه بزرگ و سیستمی باعث شده که فعالیت‌های این پژوهشکده به شدت کاهش یابد. پروژه اعزام انسان به فضا نیز با صفر شدن بودجه آن تعطیل شده است.

در وزارت ارتباطات نیز، بودجه قطع شده پژوهشگاه فضایی تاحدودی برقرار شده است، اما در پی تحولات اخیر و ادامه‌دار شدن وقفه در فعالیت ها، نیروهای متخصص و نخبه پراکنده شده‌اند و تعدادی مهاجرت کرده و بعضا جذب سازمان های فضایی کشورهای دیگر شده اند.

علاوه بر این سازمان فضایی به عنوان بازوی اجرایی حاکمیتی در کنار مرکز ملی امور فضا به عنوان متولی برگزاری شورای عالی فضایی دچار دوگانگی شدیدی شده و اختلافات بین این دو تشکیلات فزونی یافته است به گونه ای که جلسه شورای عالی فضایی در دولت یازدهم حتی یکبار هم تشکیل نشده و در این  3 سال مصوبات شورای عالی فضایی بلاتکلیف بوده است.

با نهایت تاسف باید گفت که این بهم ریختگی تشکیلات فضایی و سردرگمی ها و اصطکاک های درون سازمانی ایجاد شده باعث توقف برنامه فضایی ایران و از هم گسستگی سیاست های فضایی در کشور شده است. امری که بعضی از آن به عنوان یک حرکت خواسته و مطلوب دولت یاد می کنند زیرا در راس وزارت ارتباطات و مشاورین ویژه فضایی وزیر ارتباطات و در هرم تصمیم گیری در دولت یازدهم اعتقادی به برنامه فضایی وجود نداشته و از مجموعه اقدامات انجام شده قبلی به عنوان شو و نمایش یاد می شود و گاهی هم به استهزا گرفته می شود و در میان مطلعین از برنامه فضایی کشور به عنوان اولین قربانی در مذاکرات برجام یاد می شود.

آینده نزدیک فعالیت‌های فضایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شاطرزاده: سازمان فضایی از ابتدای دولت یازدهم به دنبال خرید ماهواره از فرانسوی‌ها رفت که بی‌نتیجه ماند و اکنون با روس‌ها برای خرید ماهواره مذاکره می‌کنند.

امسال رهبری از دولت خواستند که در حوزه فضایی گزارش دهند و در برنامه ششم توسعه نیز تاکید بر تقویت حوزه فضا کرده اند. از این رو به نظر می رسد جهشی دوباره در فعالیت‌های فضایی ایجاد شود.

از بین ماهواره های بر زمین مانده، آقای دکتر بهرامی رئیس سازمان فضایی ایران وعده دادند که تا پایان سال حتماً یک پرتاب خواهند داشت. هزینه بالای پرتاب ماهواره و بودجه محدود اختصاص یافته به برنامه فضایی عملا سازمان فضایی را با چالش مواجه کرده است.

به دلیل وقفه در فعالیت‌های فضایی، تعدادی از متخصصان فضایی کشور جذب برنامه های فضایی امارات، قطر شده و یا به امریکا و کانادا رفته‌اند. امارات برنامه گردشگری فضایی تا سال 2025 را در دستورکار دارد و با حقوق‌های کلان متخصصان فضایی ایرانی را دعوت به همکاری می‌کند.

توان فضایی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شاطرزاده: هرچند ما تاکنون ماهواره عملیاتی مخابراتی یا سنجشی نساخته ایم اما در ساخت ماهواره های تحقیقاتی به توانمندی های خوبی دست پیدا کرده ایم. نیروی انسانی متخصص و جوان و نخبه ما یک مزیت است که موقعیت مارا نسبت به همسایگانی چون پاکستان و ترکیه متمایز کرده است و زیر ساخت ها و آزمایشگاه های خوبی در حوزه فضایی ایجاد شده است.

بنابراین اگر اراده ملی و اعتقادی در دولت به برنامه فضایی وجود داشته باشد حتما می توانیم در یک بازه زمانی کوتاه به ساخت ماهواره های عملیاتی از جمله سنجشی و مخابراتی دست پیدا کنیم. متاسفانه برنامه فضایی ایران حدود 3 سال عقب افتاده اما می تواند با شتاب مناسبی عقب افتادگی خود را جبران کند. امید به غربی ها و به طور خاص فرانسوی ها برای تامین ماهواره و مذاکرات بی حاصل با آنها بیش از 3 سال کشور را عقب انداخته و سازمان فضایی امروز در حال مذاکره با روسیه برای ساخت ماهواره ملی به صورت مشترک است . سازمان فضایی که طبق قانون متولی سیاستگذاری و برتامه ریزی برای توسعه دانش و فن آوری فضایی است امروز تبدیل به مسئول خرید ماهواره از غربی ها شده است هرچند که تاکنون حتی در امر خرید هم موفقیتی حاصل نشده است و این یعنی خسارت محض و عقب افتادگی از برنامه ملی. امروز همه به این نتیجه رسیده اند که باید توان فضایی کشور را یکپارچه کرد، عزم و اراده ملی را به کار گرفت، جوانان غیور و متخصص میهن را به کار گرفت و نیاز کشور در حوزه فضا را حل کرد. حتی ماهواره ای به نام مصباح که 10 سال پیش با مشارکت ایتالیایی‌ها ساخته شد تاکنون روی زمین مانده هنوز پرتاب نشده و اکنون دیگر فناوری آن قدیمی شده است.